Hoành phi câu đối là một phần nội thất trong các kiến trúc nhà thờ họ, từ đường dòng họ của các vùng chủ yếu như miền trung, miền bắc đặc biệt là thường xuất hiện trong nhà thờ họ của các tỉnh ven biển như Hải Phòng, Thái Bình, Nam định….. Chất liệu sử dụng của các bức hoành phi thường sử dụng là các vật liệu gỗ, đồng, còn câu đối thường dùng có thể sử dụng bằng gỗ, xi măng.
Hoành phi câu đối nhà thờ các dòng họ thường dùng là những vật phẩm mang tính chất tâm linh và có ý nghĩa rất quan trọng với người Việt Nam, thường được đặt ở những nơi tôn nghiêm, trịnh trọng. Có câu nói “Phú quý sinh lễ nghĩa” nêu như trước đây những tấm hoành phi, câu đối được làm bằng gỗ, bằng cót thì hiện nay hoành phi câu đối được làm bằng rất nhiều chất liệu khác vừa đẹp mắt, vừa tinh sảo nhưng vẫn giữ được nét tôn nghiêm đầy cao quý, hoành phi câu đối nhà thờ họ thể hiện sự kính trọng đối với bề trên, tôn lên nét gia phong của gia đình và đó cũng là một nét đẹp văn hóa của dân tộc ta.
Ý nghĩa hoành phi câu đối các dòng họ thường dùng:
Trong quan niệm của người Việt Nam ta đề cao đạo đức lối sống, việc tưởng nhớ, biết ơn đến thế hệ ông cha đi trước là một nét đẹp văn hóa lưu truyền mãi muôn đời. Thờ cũng tổ tiên luôn là một vấn đề tâm linh được xem trọng, cả về nội dung và hình thức. Trong mỗi con người đều có cái tâm hướng về cha ông, hướng về nơi sinh thành, nguồn gốc dòng họ. Hình thức thể hiện sự tôn kính và lòng biết ơn cũng rất được chú ý, trong một nhà thờ họ với đầy đủ những độ vật vừa cổ xưa, vừa gần gũi, nhưng cũng thật trang nghiêm thì không thể thiếu hai thứ đó là bức hoành phi trạm trổ tinh sảo, đôi câu đối ý nghĩa uyên bác.
Dù ở bất kỳ hoàn cảnh nào, bất kỳ địa danh nào khi bước vào nhà thờ họ ta có thể bắt gặp bức hoành phi được treo trịnh trọng ở trên cao bên ngoài các gian thờ tại giữa gian nhà. Có thể thấy trong tiềm thức của bao người việc treo hoành phi câu đối cũng vừa thể hiện tình cảm thế hệ, vừa cho thấy sự cao quý,gia phong, gia cảnh, nét đẹp của mỗi gia đình và còn có nhiều quan niệm cho rằng việc treo những đồ vật tâm linh ấy còn khiến cho gia chủ và toàn thể con cháu được gặp nhiều may mắn, vui vẻ, hoan hỷ trong cuộc sống.
Một số mẫu hoành phi câu đối nhà thờ họ:
万古英灵 : Vạn cổ anh linh – Muôn thủa linh thiêng
追念前恩 – Truy niệm tiền ân – Tưởng nhớ ơn xưa
留福留摁 – Lưu phúc lưu ân – Giữ mãi ơn phúc
海德山功 – Hải Đức Sơn Công – Công Đức như biển như núi
德旒光 – Đức Lưu quang – Đức độ toả sáng
福来成 – Phúc lai thành – Phúc sẽ tạo nên
福满堂 – Phúc mãn đường – Phúc đầy nhà
饮河思源 – Ẩm hà tư nguyên – Uống nước nhớ nguồn
克昌厥後 – Khắc xương quyết hậu – May mắn cho đời sau
百忍泰和 – Bách nhẫn thái hoà – Trăm điều nhịn, giữ hoà khí
五福临门 – Ngũ Phúc lâm môn – Năm Phúc vào cửa
福禄寿成 – Phúc Lộc Thọ thành…
Câu đối cũng vậy, có rất nhiều lựa chọn, sẽ tùy theo tâm miện của mỗi người suy xét để chọn ra một bức hoành phi câu đối chữ hán trong nhà thờ họ mà mình tâm đắc nhất. Một số mẫu câu đối chữ Hán thường được sử dụng:
Chữ và âm Hán
本根色彩於花叶
祖考蜻神在子孙
Bản căn sắc thái ư hoa diệp
Tổ khảo tinh thần tại tử tôn
Dịch Nghĩa
Sắc thái cội cành thể hiện ở hoa lá
Tinh thần tổ tiên trường tồn trong cháu con
Chữ và âm Hán
木出千枝由有本
水流萬派溯從源
Mộc xuất thiên chi do hữu bản,
Thuỷ lưu vạn phái tố tòng nguyên
Dịch Nghĩa
Cây chung nghìn nhánh sinh từ gốc
Nước chẩy muôn dòng phát tại nguồn…
- Bài viết trước đó Kích thước hoành phi câu đối - Đồ đồng Thành Phát
- Bài viết tiếp theo Đúc Tượng Chân Dung Bán Thân Đồng Đỏ
